Misverstanden over Reïncarnatie

Ik bestudeer inmiddels alweer anderhalf jaar Oosterse Filosofieën & Religies aan de Radboud Universiteit in Nijmegen en daar kom ik steeds meer achter misverstanden in concepten tussen het oosten en het westen. In de komende blogs wil ik een paar van die misverstanden rechtzetten en vandaag wil ik het met je hebben over reïncarnatie.

Wat is reïncarnatie?

Reïncarnatie is het oosterse antwoord op de eeuwenoude vraag: is er leven na de dood? Ja, stellen zij, na onze dood worden we wedergeboren als iets anders dan wat we nu zijn. Reïncarnatie gaat dus over het concept van wedergeboorte en wederdood. Je zou het kunnen zien als de cyclus van de zon op een dag, na de nacht komt de zon op (geboorte), dan staat hij een tijdje aan de hemel (leven), dan gaat hij onder (sterven) en dan is het een tijdje nacht (dood) waarna de hele cyclus weer opnieuw begint.

In de Oosterse Filosofie is de natuur een van de belangrijkste bronnen van kennis over de werking van de wereld. Zij zagen dat bijna alles deze cyclus volgt van een tijdje “aan” zijn en dan weer een tijdje “uit” zijn. Dit is een behoorlijk contrast met hoe wij in het westen kijken naar leven en dood, kijk maar naar de meest gehoorde kreet van vorig jaar: YOLO! (You Only Live Once) Hiermee zou je al een behoorlijke discussie ontkenen met menig monnik in Azië! Nou is YOLO een vrij positieve kijk naar eenmalig leven, maar er zijn ook zat mensen die dit idee nogal beangstigend vinden en juist die mensen vinden vaak troost in het idee van reïncarnatie. Toch is dat troost vinden vaak op basis van een misverstand tussen oosterse- en westerse ideeën. Ik heb er drie gekozen die ik met je wil delen:

Misverstand 1: Reïncarnatie is fijn.

Dit is misschien wel gelijk het allergrootste misverstand: reïncarnatie is fijn. Veel westerlingen zijn bang voor de dood, daarom is het bericht dat je hierna nog een kans krijgt misschien een hele geruststelling. Je carrièrekeuze is ineens een stuk chiller, in dit leven zit je misschien hele dagen aan een saai bureau, maar in je volgende leven word je misschien wel een beroemd artiest! Of zoals de Britten zo mooi zeggen: Better luck next time!

Dit is totaal niet het idee van het oosten, zij vinden reïncarnatie namelijk helemaal niet geen fijn idee. Sterker nog, alle oosterse filosofieën en religies houden zich bezig met maar één ding: bevrijding van reïncarnatie.

In het oosten wordt reïncarnatie gezien als die film Groundhog Day met Bill Murray. In deze film beleeft Bill Murray dezelfde dag over en over, elke keer als hij gaat slapen of dood gaat dan wordt hij gewoon weer wakker op dezelfde dag: Groundhog Day. In het begin is dit even leuk want je kan van alles uithalen en proberen want ja, het heeft toch allemaal geen grote consequenties. Maar na een tijdje wordt het natuurlijk ongelofelijk frustrerend, nou zo kijken ze in het oosten naar reïncarnatie. Alsof je vastzit in een bandje wat op repeat staat en elke keer moet je dat gedoe door van geboren worden, eten scoren, naar de wc gaan, dood gaan enzovoorts. Vermoeiend joh! 

De cirkel van wedergeboorte en wederdood wordt Samsara genoemd en hier zitten alle levenden wezens in gevangen totdat ze verlicht raken, dán zijn ze bevrijd van deze cyclus en wat er daarna gebeurt, is afhankelijk van welke filosofie of stroming je aanhangt. De ideeën hierover verschillen namelijk enorm, maar over één ding zijn ze het allemaal eens: van dat gedoe van reïncarnatie moeten we af!

Misverstand 2: Reïncarnatie is overal hetzelfde.

Zoals ik net al een beetje liet doorschemeren is er niet één idee over concepten zoals verlichting, Samsara en zelf niet over reïncarnatie zelf. Een groot misverstand is dat reïncarnatie samengaat met het idee van een ziel wat overgedragen wordt van de ene reïncarnatie op de andere. Dit is de visie van een aantal stromingen, maar zeker niet alle. De bekendste stroming die het idee van een ziel verwerpt is het Boeddhisme.

Vlak na het ontstaan van het concept reïncarnatie kwam de volgende vraag: wat reïncarneert er dan? Het Hindoeïsme kwam met het antwoord dat er inderdaad een ziel is die reïncarneert en die ziel noemen ze Atman. Hoe het precies zit met dit zielsidee zal ik in een ander blog vertellen, hier gaan we namelijk in op dualiteit en non-dualiteit wat al een heel boeiend onderwerp an sich is. Voor nu is het genoeg om aan te nemen dat het Hindoeïsme gelooft dat je een ziel hebt en na je dood gaat die ziel over in een ander levend wezen.

Weer een groot misverstand hier is dat wanneer wij in het westen praten over een ziel, hebben we het vaak over een persoonlijke ziel. Dat is niet wat ze in het Hindoeïsme bedoelen met Atman. Een Atman is een onpersoonlijke ziel, elk levend wezen heeft een Atman en die Atman is ook altijd hetzelfde. Als je ooit iemand hoort zeggen: “alles is één” dan doelt die persoon op deze theorie, dat alles in essentie Atman is.

Kortom, in het Hindoeïsme houd jij als persoon op met bestaan, maar jouw onpersoonlijke ziel gaat over naar een ander wezen. Afhankelijk van hoe je hebt geleefd zal je een fijnere of een minder fijne reïncarnatie krijgen. Dit is het concept Karma en daar zal ik ook een later blog over schrijven.

Oké, Hindoeïsme stelt dus dat we een ziel hebben die reïncarneert. Het Boeddhisme is het daar helemaal mee oneens en zij stellen: Anatman! (of Anatta) Leuk weetje: de Indische taal Sanskrit en het Nederlands zijn aan elkaar verwant, de vorm an- is hetzelfde als onze vorm on-. Anatman betekent dus onziel of niet-ziel.

Boeddhisten zijn het met Hindoes eens dat reïncarnatie dat cirkeltje is waar je uit moet zien te breken, maar zij geven een heel ander antwoord op de vraag: wat reïncarneert? Het is een zeer complex en veelomvattend verschil, maar ik zal proberen om het simpel te maken. Reïncarnatie volgens het Hindoeïsme is als een soort armband met kralen, elke kraal staat voor een leven en de draad die door alle levens verweven is, is de ziel. Reïncarnatie volgens het Boeddhisme is als een stel blokjes die je op elkaar stapelt, elk blokje is een compleet eigen blokje en er loopt niets permanents doorheen wat de blokjes met elkaar verbindt. Toch is elk blokje wat op de ander gestapeld wordt afhankelijk van het blokje eronder en daarnaast ook verantwoordelijk voor het fundament van het volgende blokje wat er boven komt te liggen. Zo is elk leven dus een leven an sich, maar jouw leven wordt bepaald door de levens voor jou en met jouw acties veroorzaak jij volgende levens.

Een belangrijk concept in het Boeddhisme is impermanentie ofwel dat de enige constante is dat alles constant verandert. Hiermee bedoelen ze dat constant het ene verschijnsel ontstaat en het andere verschijnsel verdwijnt. Jij zal uiteindelijk verdwijnen en met jouw verdwijnen veroorzaak je het verschijnen van een ander leven, maar er is geen vorm van uitwisseling tussen jou en je reïncarnatie.

Hier kan ik nog veel verder op in gaan, maar dan wordt het een heel lang en technisch verhaal en als je vragen hebt, stuur me een mailtje op info@kaivermaas.nl of een appje via 0655752111 dan kletsen we er verder over.

Misverstand 3: Reïncarnatie is een overdraagbaar concept.

Oké, het derde en laatste misverstand: Reïncarnatie is een overdraagbaar begrip. Hoe meer ik begrijp van de diepgang en immense omvattendheid van de ideeën achter stromingen als Hindoeïsme, Boeddhisme, Zen, Jaïnisme en nog veel meer, hoe meer ik inzie dat het heel moeilijk is om deze concepten op een respectvolle manier samen te brengen met westers gedachtegoed.

Wat namelijk een enorm groot verschil is tussen oosters- en westers gedachtegoed is het concept van samenhang. In het westen zijn wij nogal geneigd om concepten uit elkaar te trekken en losse elementen te bespreken, zoals ik nu in dit blog ook doe. In het oosten hangt alles met elkaar samen en is het ondenkbaar om concepten als losse elementen te zien, wanneer je het uit elkaar trekt dan verandert namelijk het hele ding. Dat kan je alleen al zien aan de taal, in het Chinees is het altijd van belang om de context te noemen van iets. Je hebt het dus over een tijger in de jungle of een tijger op het veld of een tijger in een rivier, maar nooit over het losstaande begrip: Tijger. Dat is ultiem westers om iets te kunnen zien los van de context. Als je er goed over nadenkt is dat best vreemd, jij zal je waarschijnlijk behoorlijk anders gedragen in een jungle, rivier of veld en dus is de context bijzonder belangrijk voor hoe jij bent. 

Nu vraag je je misschien af wat dit te maken heeft met reïncarnatie? Nou wat ik wil zeggen is dat ik vaak zie dat met Oosters gedachtegoed omgegaan wordt als een verzameling ideeën waar je de ideeën die jou aanspreken overneemt en de rest laat zitten. Een beetje alsof je tien dieëten bekijkt en uit elk dieet kies je de dingen die jij lekker vindt en de rest laat je zitten. Als je dat doet, moet je niet raar opkijken dat je dieet niet werkt! Zo werkt het naar mijn idee ook met concepten zoals reïncarnatie, karma, non-dualiteit etcetera. Deze concepten zijn ontstaan uit een immens groot gedachtegoed en hier wordt in Aziatische landen al decennia over gediscussierd over hoe dat nou precies in elkaar zit. Toch spreek ik in Nederland vaak mensen die dit soort ideeën overnemen en vervolgens niet weten wat er allemaal achter zit en bij komt kijken.

Zo is bijvoorbeeld Hindoeïsme helemaal toegespitst op het land India. Sterker nog, Hindoe betekent “volk van de Indus rivier” en is dus eigenlijk is het al een behoorlijke misvatting om Hindoeïsme alleen maar een religie te noemen. Hindoeïsme is zo sterk gekoppeld aan dat land dat het lastig is om het ergens anders uit te voeren dan in India. Voor Boeddhisten bestaan in veel Aziatische landen speciale regelingen. Het is namelijk zo dat wanneer je de Boeddhistische leer helemaal volgt dat je dan levend dood wordt verklaard en dan kan je (onofficieel gezien) niet meer verantwoordelijk gehouden worden voor je acties. 

Wat ik hiermee eigenlijk wil zeggen is dat het verschil in cultuur/gedachtegoed/levenswijze voor behoorlijke moeilijkheden kan zorgen in het overnemen van een concept als reïncarnatie. Dit betekent niet dat het niet mogelijk is want naar mijn idee kunnen we ongelofelijk veel van elkaar leren hierin en dat er enorm veel kennis over het leven na de dood is in het oosten waar we (in de juiste context) veel wijzer van zouden worden. 

Reïncarnatie samengevat!

Zo, dat was even een bak aan informatie en een behoorlijk blog wat je net hebt gelezen. Mijn complimenten dat je tot hier bent gekomen! Dankjewel daarvoor. Ik hoop dat alles duidelijk was en anders hierbij nog even alle informatie op een rijtje:

– Reïncarnatie gaat over een cyclisch wereldbeeld waar we vast zitten in een cirkel van wedergeboorte en wederdood. Dit wordt in oosterse landen als frustrerend ervaren omdat je dus constant opnieuw moet beginnen. Vanuit deze frustratie is het ideaal ontstaan om te ontsnappen aan Samsara (de cirkel), dit ideaal delen alle oosterse filosofieën. Reïncarnatie is dus geen fijn idee, maar iets vervelends.
– Er zijn grote verschillen in hoe naar reïncarnatie gekeken wordt, in het bijzonder tussen het Hindoeïsme en het Boeddhisme. In het Hindoeïsme gaat je ziel na je dood over naar een ander wezen, deze ziel heet Atman. In het Boeddhisme veroorzaakt jouw leven een ander leven, maar is er geen ziel die uitgewisseld wordt. Dit noemen ze Anatman.
– Reïncarnatie is heel moeilijk over te nemen omdat het westerse denken en het oosterse denken enorm van elkaar verschilt. Het concept reïncarnatie is niet los te zien van andere concepten als karma, (non-)dualiteit & samsara en dus onderdeel van een compleet ander wereldbeeld in plaats van een losstaand concept. Ook is de oosterse maatschappij beter ingericht voor concepten als reïncarnatie dan onze maatschappij waardoor het moeilijker is uit te voeren in Nederland. Je kan reïncarnatie als idee overnemen, maar ik zou je dan sterk aanraden je te verdiepen in alle gedachtegangen daarachter en welke filosofie het beste past bij hoe jij de wereld ziet.

Bedankt dat je dit blog over reïncarnatie hebt gelezen! Ik ben van plan om de komende tijd meer van dit soort informatieve blogs te schrijven en mocht je nog vragen hebben of een onderwerp weten waar je meer over zou willen weten dan hoor ik het graag via info@kaivermaas.nl of via WhatsApp op 0655752111.

Groetjes Kai.

P.s. wil je me volgen? Ik ben zeer volgbaar op de volgende plekken: